Mga Inosenteng Alipin (Paper II/Fifth Critical Commentary: Cultural Product Analysis)

♫ Ako’y alipin mo kahit hindi batid . . . ♫

Iyan ay isang liriko mula sa awiting ng Shamrock na may pamagat na “Alipin”. Bale ‘yung nilalaman kasi nang awitin ay isang taong na sobrang umiibig kahit na hindi naman siya pinapansin nang mahal niya ay handa itong gawin ang lahat para mapansin at mapaibig lamang ang iniirog.  

Alipin? Ano nga ba ang ibig sabihin nito? Madalas ginagamit natin ang salitang alipin para ilarawan ang isang tao na sunud-sunuran sa kaniyang amo. Kahit noong panahon pa bago dumating ang mga Espanyol, may mga alipin na sa ating bayan- ‘yung aliping namamahay at saguiguilid. At nang dumating ang mga banyagang mananakop, tayong mga Pilipino ay naging alipin sa ating sariling bayan- magpasahanggang ngayon naman din eh, kasi kapansin-pansin ang pagsunod natin sa mga impluwensiya ng mga taga-Kanluran  o ng mga ibang bansa, kung ano ang uso sa ibang bansa, makikiuso rin tayo, ni minsan nagawa nab a nating mga Pilipino na hindi sumunod sa uso? Parang hindi pa. Sa panahon ngayon, sino na nga ba ang mga alipin? Sila ba ‘yung mga kasambahay, mga boy, taga-dala o taga-bitbit ng kung anu-anong gamit? Iyan ang pangkaraniwang konsepto natin ng pagiging alipin, pero huwag ka, hindi lang ‘yan ang mga alipin. Isipin mo na lang: malay mo isa ka ring alipin pero hindi mo lang batid! 

Bugtong, bugtong: "nagsaing si Totong, bumubula'y walang gatong".

Naaalala ko noong nagkaroon nga kami ng lakbay-aral sa Laguna noong Marso 1-3, 2013; may isang nagsalita, Si Ms. Rica Palis,  doon sa forum tapos talagang naaliw ako sa sinabi niya. Siya pala ay isang proposer, sociologist at taga-awit pa! Sa katunayan, nagustuhan ko ‘yung ginawa niya sa forum no’n. Kumanta kasi siya tapos dahil wala siyang gitara ginamit niya ‘yung la mesa bilang saliw sa kanta nila. Pero bago pa man siya umawit sinabi niya sa amin na tula talaga iyon at nilapatan lang niya ng musika.  Bale si Ms. Joi Barrios ang kumatha ng tula. Siya ay isang kilalang manunulat. At ang alam ko pa ay galing siya nang University of the Philippines (UP) – Diliman. Sinabi rin niya na ‘yung tula ay isa lamang sa mga seryeng tula ng sumulat parang anthology raw ‘yung naging dating, basta ayun, nasa ibaba bale ‘yung tula/ awit na pinakita niya sa amin:

SABON
ni Joi Barrios

Babae ang laging bida
sa patalastas ng sabon.
Pag sabong pampaganda,
laging nang-iinggit
dahil mapanghalina
ang kutis na makinis
"Salamat sa Lux!"

Pag sabong panlaba,
masayang ginigiit
nakahit di magkula
ay puputia ng damit.
"Salamat sa Ajax!"

Bago magwakas ang patalastas,
lalaki ang nagpapasalamat.
Kutis ng nobya'ykay sarap haplusin,
labada ni Misis, kay bangong amuyin.

Ang babae'y nakakahong
parang baretang sabon, sa telebisyon.

Kung susuriing mabuti ang kathang nakalathala sa itaas, lalo pa’t ang salamin o diskurso ng peminismo (feminism) ang gagamitin, kapansin-pansin na nilalahad na ang mga kababaihan ay nagiging inosente sa kung sa paano sila tinatrato ng mga kalalakihan sa realidad.

Sabon- simple at direktang salita. Ang sabon ay isang bagay na ginagamit upang palinisin ang isang bagay. Lahat naman nang tao gumagamit ng sabon hindi ba? Pang-hugas ng kubyertos o ng mga kamay at sa paliligo. Dati naman noong panahon pa ng mga ninuno natin, hindi pa naman marahil uso ang sabon eh, nauso na lang ang sabon nang ipinangak na ang agham at teknolohiya- siyempre may mga nag-eksperimento na eh kaya ayan tadah may sabon na tayo. ‘Yung sabon na alam ko noon ay may isang kulay lang- kulay puti pera ngayon nako ang dami na may kulay cream, orange, green at iba pa. Dati ‘yung sabon talagang panlinis lang, ngayon may ibang sabon na pampaputi at pampaganda ng balat. Hindi lang ‘yun, hindi lahat ng sabon ay solid, may mga liquid soap na kaya. Naaalala ko noong bata pa ako aliw na aliw ako sa sabon kasi nga may bula (siyempre bata eh mababaw lang kaligayahan). Mahalaga ba ang sabon sa iyo? Marahil oo! Ako kasi oo mahalaga ito sa akin. Una, kapag naliligo ako gumagamit ako nang sabon para luminis katawan ko (kasi nga pang-alis nga raw ng dumi ang sabon para germ-free ako at saka puputi raw ako kapag ginamit ko ‘yung sabon). Ikalawa, ako kasi ‘yung taga-hugas sa bahay eh, kaya isang pangangailangan ang sabon sa paghuhugas ng pinggan, baso, kubyertos pati ‘yung pinaglutuan para matanggal ‘yung lansa, sebo, at iba pang dumi. Dahil sa sabon, lilinis ang lahat.

Sa lathala, ang mga kababaihang tinutukoy dito ay ‘yung mga babaeng palaging kinukuha at ginagamit na para sa mga patalastas ng mga sabong pangkatawan at panlaba.

Unahin natin ‘yung mga sabong pangkatawan, nasabi ko na kanina na hindi lang basta sabong panlinis nang katawan ang mga sabon may pampaputi, pampaganda nang kutis at iba pa. Sa ganitong uri ng mga sabon ang mga babaeng nag-eendorse ay sina Anne Curtis, Heart Evangelista,  Kim Chui, Marian Rivera at iba pa, ‘yung mga nabanggit lang kasi ‘yung sobrang dalas kong makita. Siyempre ‘yung mga modelo o nag-eendorse ay talagang magaganda. Maliban sa pagiging maganda ay glamorosa rin dapat. Kung magaganda’t glamorosa, tiyak na maraming bibili ng produktong ito, bebenta talaga sa lahat ng tao. ‘Yung Lux na nabanggit sa lathala, palagay ko ito ‘yung sikat na sabon nang mga nakalipas na taon, hindi rin ako gaanong pamilyar kasi sa sabon na ‘yun eh.

Nais kong talakayin kung ano ang nangyayari sa isang patalastas nang sabong pampaganda. Ganito yan (eto ay base lamang sa mga nakikita ko sa patalastas ah!) siyempre may babae tapos may lalaki, ‘yung babae gusto niya ‘yung lalaki pero nahihiya siya doon sa lalaki dahil pakiramdam noong babae hindi siya matatanggap noong lalaki dahil hindi siya maganda- maitim kasi o hindi gaanong maputi. Pagkatapos noon, may dadating sa eksena, isang babaeng maganda-dahil maputi tapos sasabihan niya ‘yung unang babae na gumamit nang sabon na ginamit niya at puputi rin siya sa loob lang nang ilang araw. Tapos, ayun ‘yung lalaki na pinagpapantasyahan noon ng unang babae ay sa wakas mapapansin na rin siya kasi gumanda- pumuti na siya eh. Hindi kaya naman, ipapakita sa patalastas kung gaano hindi maputi ‘yung artist tapos sasabihin na sa paggamit nang sabon pagkatapos ng ilang buwan, pumuti na siya; kumbaga noon at ngayon ‘yung ipapakita. O pwede rin namang may isang babae na sobrang puti, walang marka ng tigyawat, wrinkles o ng kahit ano pa man ay ipapakita tapos ayun nagsasabon lang siya tapos may dadating na napakakisig na lalaki. Kaya ano ang napupulot natin sa mga patalastas na ito: gumamit ka lang nang mga sabong pampaganda at gaganda ka at dahil diyan magiging kaakit-akit ka sa mga paningin ng tao at ang lalaking gusto mo ay mapapasayo. 

Pero hindi naman lingid sa ating kaalaman na ‘yung mga babaeng modelo nang mga sabong pampaganda ay talagang natural na ‘yung kutis at ganda eh- malay mo nagparetoke o nagpa-bleach hindi ba? Kasi, sa tingin ko ha, hindi at pawang kalokohan na puputi at gaganda ang kutis mo nang tulad nila agad agad eh siguro magkakaroon ng epekto pero bahagya lang. Hindi ako laban sa mga magagandang kababaihang modelo ng mga sabong ito ah, nasabi ko na nga sa itaas na kahit ako ay gumagamit nang sabong ganoon eh, (titik O nagsisimula tapos apat na letrang salita lang haha!), kailangan ko lang kasi silang gamitin bilang halimbawa.

Samantala sa mga sabong panlaba naman, madalas mga kababaihan ang nagmomodelo pero mga nanay na hindi katulad sa nauna na magagandang babae, dito ‘yung katamtaman lang ‘yung ganda. Tapos sa mga bagong sabong panlaba may mga lalaki na ring nagmomodelo nito. Tingin ko sa pagkakaroon ng lalaki sa mga patalastas nang sabon pinapakita na kahit papaano hindi lang ang mga babae ang dapat may alam sa bahay kundi ang parehong kasarian.

Ganito naman ang takbo sa mga patalastas ng mga sabong panlaba: may isang nanay na sobrang malulungkot/ magagalit/ maaasar dahil hindi niya alam kung paano ba matatanggal ‘yung namuong mantsa sa damit ng mister at anak niya tapos maliban sa pagtanggal ng mantsa ay dapat niya ring paputiin ito. Tapos may dadating uli at papasok sa eksena na magsasabi na kapag ginamit niya ‘yung sabong panlaban na inaalok niya panigurado tanggal na ang mantsa at puputi pa ang damit. Tapos gagamitin niya kaya ayun lahat ng labahan niya ay tanggal ang mantsa at pumuti, tapos makikita ng asawa’t anak niya at magsasaya na sila. O ‘di kaya naman parang testimonial ‘yung dadating tapos may brands x at y, may nanay na gagamit ng brand x tapos may gagamit ng brand y, tapos ayun, iaangat ‘yung nalabhan tapos ipapakita ‘yung sabong mas nagpaputi at nagtanggal ng mantsa sa damit. Kaya ang aral na nakukuha ay dapat gumamit ng isang matinding sabong panlaba na tatanggal sa mga mantsa sa mga damit at magpapaputi rito. Kapag gumamit ka nito, wala ka nang dapat pang problemahin, maliban pa rito sasaya ang asawa at anak mo.

Ganito kadalasan pinapakita ang mga sabon sa mga patalastas mapa sabong panlaba o pampaganda. Kung gagamitin ang political-economic analysis: hindi na maipagkakaila na kumpara sa lalaki, hindi gaanong mataas ang tingin sa mga babae, kakaunting lipunan lang talaga ay may pagkilala at higit na pagtingala sa mga kababaihan. Sa paggamit namang ng discourse analysis, masasabi na ang pagtingin at pagtrato sa mga kababaihan ay depende sa lipunang ginagalawan- may mga lipunan kasing maka-ama mayroong maka-ina. Sa kahulihan, masasabi na nasa lipunan na kung ano ang pagtingin nila sa mga babae. 

Bilang karadagan, kapansin-pansin na totoo nga na ang katotohanan ay hindi kasing ganda o kaaya-aya tulad ng nakikita natin sa patalastas. Isa pa doon sa mga patalastas ng mga sabon, dalawang bagay ang binibigay nitong pahiwatig: una bumili ka ng sabon para maranasan mo kung paano mahalin at ikalawa, ang pag-ibig o pagmamahal ay mabuti at mahusay pero ang produksyon o paggawa nung sabon at patalastas ay mas mahusay. Sa mga patalastas din ng sabon, higit na naitatampok ang politika ng katawan- alam naman nating lahat na lalo na sa mga pataslastas ng mga sabong pangkatawan, pinapakita talaga 'yung paggamit ng sabon nung mga modelo (naliligo, shower tapos sabon), pinapakita rito ang pagiging sex objects ng mga babaeng modelo. May mga argumento ang iba't ibang uri ng peminismo ukol sa pagiging sex objects o pagiging inferior at oppressed ng mga kababaihan at ito ay ang mga sumusunod: para sa mga Marxist Feminist: ang mga babae ay naaapi dahil madalas ay nakatakda sila sa mga gawain o trabahong domestikado, lokal o pantahanan lamang (tulad ng paglalaba, pamamanlantsa, pagluluto at iba pa) at kapag ang mga babae ay sumali sa mga trabaho o gawain na hindi lokal, yung mas malaya ay doon lamang makakalaya ang mga babae mula sa economic at political exploitation; para sa mga Socialist Feminists naman ang mga babae ay naaapi dahil sa mga traditional roles and identities na tinatanim ng lipunan sa kanila gayunpaman ang mga babae ay dapat makalaya at makawala mula rito para mas magkaroon sila ng sariling kontrol at responsibilidad sa sari-sarili nilang buhay; para naman sa mga Radical Feminists, ang sexual differences ng babae at lalaki ang tanging bukal nung oppression sapagkat ang babae ay culturally defined by their own biology kaya tuloy ang kababaihan ay laging may tungkulin bilang isang ina pero maaari pa ring makawala ang mga kababaihan mula sa pang-aapi as long as masira ang mga traditional role.

Madalas ginagamit ang mga kababaihan para ma-please o magalak ang mga kalalakihan. Kumbaga babae ang dahilan sa pagiging masaya ng mga lalaki, kaya sa huli tila ba ang mga lalaki lang ang nakakatanggap ng mga benepisyo. Lumalabas na ang babae ang nagtatrabaho para ma-please o maging lugod lang ang mga lalaki. Hindi ako galit sa mga lalaki sadyang ayaw ko lamang na may taong natatakpan ang pagkatao. May bahagi ng aking pagkatao na ako ay isang peminismo. Naniniwala ako na dapat pantay lahat ng tao, hindi tamang dahilan ang kasarian para magkaroon ng mas makapangyarihan at mas mababa. Lahat ay pantay-pantay dapat. Sa palagay ko kasi hindi naman dapat maging malaking bagay ang kasarian eh, mahalaga ang kasarian ng isang tao dahil isa itong salik na bumubuo sa pagkakakilanlan ng isa tao pero mali rin na dahil lang sa kasarian ay hindi na magkakaroon ng kapatasan sa isang lipunan. Bagaman ganito ang aking paniniwala, hindi naman ako radikal, lahat ng bagay madadaan naman sa pakiusapan. Isa pa tingin ko lahat ng sangkatauhan ay dapat ma-empower o magbigyan ng kapangyarihan para mawala ‘yung pakiramdam na hindi siya kasali sa isang komunidad hindi ba? Basta pagkapantay-pantay at patas ang lahat ayos na ako roon.

Hindi maikakaila na ang kababaihan simula’t sapul lalo na sa mga maka-amang lipunan ay mas mababa ang antas kumpara sa mga kalalakihan. Base sa kaaalaman ko dapat ang babae noon ay hindi dapat lumalabas ng bahay at hindi rin pinag-aarala dahil sayang din daw ang pagpapaaral kasi mag-aasawa rin daw. Kaya sa bahay, ayun pagsisilbihan niya ang pamilya niya lalo na ang asawa. Pero sa ngayon dahil nag-iiba na ang panahon, hindi na gaanong mababa ang tingin sa mga kababaihan. Kung ano ang kaya gawin ng lalaki kaya na rin ng babae. Nagkakaroon ng nga ng mga pagkakataon na nababaliktad ang sitwasyon at ang lalaki na ang naiiwan sa bahay at gumagawa ng gawaing bahay tapos ang babae ay kakayod para sa pamilya oha! Maliban pa rito, sa ating bansang Pilipinas, maraming magagaling at tanyag na kababaihan na ang nagpa-angat sa ating bansa. Nakakalugod isipin na sa pag-lipas ng ilang taon ay nabago ang pagtingin sa mga kababaihan pero may mangilan-ngilan pa rin ang talagang kinukulong at kinakahon sa tradisyon- kundi katulong isang dekorasyon lang sa tahanan. Sa ganitong sitwasyon, marahil ang babaeng iyon na mismo ang dapat magdesisyon eh, dapat malaman niya na ang mga babae ay hindi lamang katulong o dekorasyon sa bahay at may iba pang ambisyon at hangarin na nais abutin.

Maging palaisipan sana ito. Isa ka kaya sa mga inosenting alila/ alipin/ katulong? Alam mo kaya na unti-unti ka nang nagiging isa sa mga alipin na ito ngunit patuloy kang tumatangkilik at nagpapakasaya sa nararamdaman mo sa kabila ng liblib? Mag-isip ka. 

Mga Sanggunian:

Contreras, A. (2011). POLTHEO: Lecture Notes.[PowerPoint Slides]

Contreras, A. (2013). CULPOLI: Lecture Notes.[PowerPoint Slides]
Lomotan, M. (2013). ENVISOC: Lecture Notes. [PowerPoint Slides]

Women Studies and Resource Center – Southern Mindanao Region,Inc. (2011, December 7). Sabon. Women Studies and Resource Center - Southern Mindanao Region,Inc. | We have dared to struggle for the women's cause, now we dare to reap the gains of our efforts.. Retrieved March 7, 2013, from http://womenstudiesandresourcecentersmri.wordpress.com/

(n.d.).Retrieved 7 March 2013 from http://www.freesmileys.org/smileys/smiley-think007.gif

(n.d.).Retrieved 7 March 2013 from http://www.freesmileys.org/smileys/smiley-confused005.gif

(n.d.).Retrieved 7 March 2013 from http://www.freesmileys.org/smileys/smiley-love007.gif

(n.d.).Retrieved 7 March 2013 from https://www.google.com.ph/imghp?hl=fil&tab=wi (Lahat ng imahe para sa collage ay nakuha mula sa Google Images. Pinagsama-sama ko lamang ito.)
(2012).Retrieved 7 March 2013 from http://www.youtube.com/watch?v=8G6bPf0jsOU
(2011).Retrieved 7 March 2013 fromhttp://www.youtube.com/watch?v=rBx1DYaKKNc